MÜKEMMELİYETÇİ KİŞİLİK

Mükemmeliyetçilik, kişinin kişisel amaçları doğrultusunda kendine belirlediği erişilebilirliği zorlayan hedeflerdir. Yeterlilik düşüncesi ve onaylanma hissi için imkanlarını zorlamaktan geri kalmayan mükemmeliyetçi insanlar, amaçları için çaba harcayarak negatif duygulardan, hislerden uzaklaşırlar (Erol, Z., 2019). Hayatlarını baştan aşağı “detay” üzerine kurarak insanların onları sadece ve sadece en iyi olduklarında seveceklerini düşünürler.

MÜKEMMELİYETÇİLİĞİN BOYUTLARI

Alanında uzman birçok psikolog gibi Psikolog Randy Frost ve arkadaşları da mükemmeliyetçilik ve mükemmeliyetçi kişilik üzerinde araştırma yapmışlardır ve kendi adını verdiği Frost Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeği ile araştırmalarında elde ettiği veriler üzerine mükemmeliyetçiliği altı boyutta incelemiştir (Kağan, M., 2011).

Hata Yapma Endişesi: Hata yapmamaya aşırı özen gösterme ve hata yapıldığında hataya aşırı takıntılı olma şeklinde tanımlanabilir. Mükemmeliyetçi kişilerin, başarısızlığın sıfır düzeyinde olması gerektiği bir hayat planı vardır. Mükemmeliyetçi kişiler başka insanlar tarafından onaylanmayı beklerler ve yaptıkları işte bir hata yaparlarsa bu kişilerin ona saygı, sevgi göstermeyeceğini, terk edileceklerini düşünürler.

Kişisel Standartlar: Mükemmeliyetçi kişiler hayatlarında kendilerine kriter belirler ve bu kriter için fazlasıyla çaba harcarlar (Erol, Z., 2019). Yine yapmakta oldukları işi değerlendirirken de negatif davrandıkları için kendi kriterlerine bir türlü ulaşamayıp sonuçtan tatmin olmazlar.

Ailesel Beklentiler: Ebeveynleri tarafından birden fazla sorumluluk yüklenen çocukların ileri hayatında mükemmeliyetçi kişiliğe sahip olması muhtemeldir. Özellikle mükemmeliyetçi aile tutumu ile yetiştirilen çocuklar, psikososyal gelişim döneminde düzeltilme ve hatasız oldurulmaya maruz kaldıkça “yetersizlik” duygusunu pekiştirir.

Aileden Eleştiri: Ailenin çocuklarını adeta bir müfettiş gibi denetlemesi durumudur. Bahsedilen denetleme olayı aşırı baskıcı aile tutumunda olabileceği gibi aşırı koruyucu aile tutumunda da görülür.

Yaptığından Emin Olma: Mükemmeliyetçi kişiler detaylarla fazla meşgul oldukları için yapacakları iş oldukça uzun zaman alır. Detaylar halledilse bile kişiler hiçbir zaman tatmin olmazlar (Çepikkurt, F., 2012). İşlerinden tatmin olmadıkları gibi emin olamadıkları için de yaptıkları işi sürekli kontrol ederler. Kişiler işlerini kontrol ederek içlerindeki kaygıyı azaltmaya çalışırlar.

Düzen: Belirli bir sisteme sahip olmak ve titiz olmak mükemmeliyetçi kişiler için ön plandadır. Düzensiz olmanın kişiyi eleştiriye maruz bırakacak konuma getirecek olması düşüncesi kişinin aklında dönüp durur.

BAZI PSİKOLOJİK RAHATSIZLIKLARDA MÜKEMMELİYETÇİ KİŞİLİK

Sosyal Fobi

Sosyal fobi tanısı almış kişiler eleştiriye maruz kalabilecekleri durumlarda kaygılanır ve kaçınma davranışı gösterirler; küçük düşmek, utanç duymak istemezler (APA, 2014). Sosyal fobi tanısı almış kişiler ile mükemmeliyetçi kişiliğe sahip kişilerin en belirgin ortak yönü içe dönük olumsuz eleştiri yapmalarıdır. Bilinmeyen ve beklenmedik olayların yaşanabileceği durumların olduğu ortamlardan uzak durma davranışları görülür.

Obsesif-Kompulsif Bozukluk

Obsesif-kompulsif bozukluğu aynı düşüncenin tekrarlı biçimde akla gelmesi ve bu düşünceleri bastırmaya çalışmaya yönelik yapılan davranışlar şeklinde tanımlanabilir. Mükemmeliyetçi kişilikte olduğu gibi yapılan işin hatalı, eksik olduğu düşüncesi sebebiyle sürekli kontrol etme davranışının görülmesi obsesif-kompulsif bozukluk ile mükemmeliyetçi kişiliğin ortak noktasıdır.

Bulimiya Nervoza

Kişinin günlük alması gereken kaloriyi kısa bir süre içinde daha fazla miktarda aldıktan sonra kilo artışını önlemek için kusma, kendini aç bırakma veya aldığını kaloriden daha fazla kalori yakabilmek için aşırı düzeyde spor yapma gibi kilo alımı engelleyici davranışları içeren psikolojik bir bozukluktur. Bulimiya nervoza tanısı almış kişiler kendilik değeri, kendilik değerlendirmesi ile sorun yaşarlar. Bu sorun mükemmeliyetçi kişilerde kendilik değerinde “kendini sevilebilir, yeterli” düzeyinde görmeme düşüncesi ile benzerdir (Çapan, B., 2017).

KAYNAKÇA

1) Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı’ndan, Ankara, 2014.
2) ÇAPAN, B., OWEN, F., 2017. Çocukların Kendilik Değerini̇ Geliştirmede Kendilik Değeri̇ Geliştirme Programı ve Sosyal ve Duygusal Eğitim Programının Etkililiği̇. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:16, Sayı:62, (756-769).
3) ÇEPİKKURT, F., İNANÇ, B., 2012. Mükemmeliyetçilik ve Başarı Hedeflerinin Hentbolcuların Müsabaka Öncesi Yaşadıkları Durumluk Kaygıyı Belirlemedeki Rolü. SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Cilt: X, Sayı:2, 43-51.
4) EROL, Z., 2019. Mükemmeliyetçi Kişilik. Timaş Yayınları, İstanbul.
5) KAĞAN, M., 2011. Frost Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik Ölçeğinin Türkçe Formunun Psikometrik Özellikleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 12:192-197.

YAREN IRMAK AYDIN, DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ PSİKOLOJİ