KIRIK CAM TEORİSİ NEDİR?

Ününü Stanford hapishane deneyi ile elde eden ve sonrasında bu deneyden ötürü etik ve bilimsel açıdan ciddi eleştirilere maruz bırakılan Amerikalı Psikolog ve Stanford Üniversitesinin fahri profesör unvanına sahip olan Philip Zimbardo’nun yaptığı bir başka deney sonucunda kırık cam teorisi ortaya çıkmıştır. Bu deneyden kısaca bahsedecek olursak kaputları açık şekilde terk edilmiş plakasız iki araba ve onları izleyen kameralar ile yapılmıştır. Arabalardan biri fakir ve suç oranı yüksek Bronx’a diğeri ise yüksek ekonomik sınıfta olan insanların yaşadığı Palo Alto bölgesine bırakılmıştır. Bronx’da bırakılan araba ilk 10 dakika içerisinde yağmalanmaya başlanmıştır. 24 saat içerisinde arabanın değerli tüm parçaları sökülmüş ve sonrasında ise camları kırılmış, döşemeleri yırtılmıştır. Palo Alto’da bulunan arabaya ise bir hafta boyunca kimse dokunmamış ve bırakıldığı yerde öylece kalmaya devam etmiştir. Sonrasında Zimbardo arabanın camlarını kırmış ve gözlemlemeye devam etmiştir. Kısa süre sonra bu araba da Vandallar tarafından tamamen yok edilmiştir. Her iki arabaya da zarar verenlerin “saygın beyazlar” olduğu kayda geçmiştir. Böylelikle her ne kadar Bronx’daki toplum yaşamının doğası nedeniyle Vandalizm Palo Alto’da olduğundan hızlı başlamış olsa da Zimbardo’nun Palo Alto’da bulunan arabanın camını kırılmasıyla oluşan durum orada da Vandalizmin hızlı bir şekilde ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bunun üzerinde Zimbardo “Demek ki, ilk camın kırılmasına izin verdiğinizde gerisi gelir ve kötü gidişatı engelleyemezsiniz.” demiştir.

Kelling ve James’in makalesinde Zimbardo’nun deneyine işaret edilerek sosyal psikologların örneğin bir binanın “bir penceresinin kırılması ve tamir edilmemesi durumunda yakında tüm pencerelerinin kırılacağı” konusunda hemfikir oldukları belirtilmektedir. ‘Kırık camlar’ teorisi tez, fikir, perspektif teori, kriminoloji teorisi ve yaklaşım gibi çok çeşitli adlandırmalara sahiptir. Kırık Cam Teorisine göre kırık cam kırık kalmaya devam ederse bu onunla kimsenin ilgilenmediği anlamına gelmektedir. Kırık cam insanlara “ne istersen yap çünkü kimse umursamıyor” sinyalini vermektedir. Herkes tarafından müşahede edilebilen küçük bozulmalar, eksiklikler, düzensizlikler (kırılan camlar) giderilmediğinde bu durum zincirleme bir etkiye yol açmaktadır. Öyle ki normalde kurallara uyması beklenen kişiler de bu zincirleme etkiye dahil olmaktadırlar. Bu teorinin örneğini yaşantımızda da görebiliriz ders esnasında bir kişinin konuşmaya başlamasının ve ona müdahale edilmemesinin tüm sınıfta konuşmalara neden olması, çöp atılmaması gereken bir yere bir kişinin çöp atması sonrası orada bir çöp yığınını oluşması gibi birçok örneği bu teoriyle bağdaştırabiliriz. Bu teori “taviz tavizi doğurur” sözünü de hatırlatmaktadır.

Kaynakça https://www.mepanews.com/suc-ve-toplumsal-duzen-psikolojisi-kirik-camlar-teorisi-25090h.htm. Temir, E. (2020). Kırık Camlar Teorisinin Kurum Kültürüne Uyarlanabilirliği. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, (4), 133-144. -Tarık Ateş