İnsanlar Neden Yalan Söyler?

Yalan söyleme toplumda çok yaygın görülen sosyal bir davranıştır. Yalan bilerek gerçeğe aykırı olarak söylenen asılsız söze denmektedir (TDK, 1998 aktaran, Öztürk Çetinoğlu, 2015). Bir ifadenin yalan olarak tanımlanabilmesi için söylenenin gerçek olmaması, yalan söyleyenin gerçek olmadığının farkında olması ve kişinin karşısında bulunan kişiyi istemli olarak kandırma eyleminde bulunması gereklidir.

İnsanlar gün içinde birden fazla kez yalan söyleyebilmektedir. Bunların nedenleri arasında insanların bazen nezaket gereği bazen başkalarının iyiliğini düşündüğü için yalan söylediği düşünceleri olabilmektedir bunlar olumlu yalan olarak adlandırılmaktadır. Ancak kişinin kendi çıkarlarına hizmet eden ve başkalarına zarar vermek amacıyla söylenen yalanlar ise olumsuz yalan olarak adlandırılmaktadır.

Yapılan çalışmalar gelişimin erken dönemlerinde sosyal ve bilişsel beceriler ile yalan söyleme davranışının görüldüğünü göstermektedir. Bu konuyu çocuklar üzerinde inceleyen Darwin 24 aylık çocukların bile yalan söyleme davranışında bulunduğunu gözlemlemiştir. Çocukların erken dönem de kendi menfaatlerini gözetme amacıyla söyledikleri yalanların, benlik ve zihinsel durumlara yönelik anlayış ile ortaya çıktığı belirtilmiştir.

Toplumda ne kadar dürüstlüğe önem verilse de aldatıcı davranışlar ne kadar hoş karşılanmasa da insanlar arasındaki etkileşimler sonucunda bu durumlar ortaya çıkabilmektedir bundan dolayı insanların ne zaman yalan söyleyeceği tam olarak bilinmemektedir. Yapılan bir araştırma da insanların yakın oldukları kişilere daha az yalan söylediğini ve bu kişilere yalan söyledikleri zaman daha kolay yakalandıklarını göstermiştir.

Yapılan başka bir araştırmada ise kız çocuklarının erkek çocuklarına göre daha sıklıkla yalan söylediğini ortaya çıkarmış ve yalan söyledikleri zaman yakalanmamış olabilecekleri sonucunu da göstermiştir (Lewis vd., 1998, aktaran Akçay).

İnsanlar sosyal ilişkilerini yönlendirme, çatışmayı önlemek, başkalarını etkilemek için yalan söyleyebilmektedir.

Kazanç elde etme, birlikteliğini sürdürme ve sona erdirme, imajını koruma, başkalarının fiziksel ve duygusal zararını önleme, başkasını yönlendirme ve manipüle etme, şaka yapma, başarısızlığı gizleme gibi nedenlerden dolayı da insanlar yalan söylemektedir. Başkalarına zarar vermemek, başkasına daha iyi hissettirmek ve onu daha iyi göstermek sevdiği kişiye zarar gelmemesi için söylenen yalanlarda olumlu yalan olarak adlandırılmaktadır.

-EDA CEYLAN

Kaynakça :

E. Akçay (2012). Yalan söyleme kabiliyeti ve hafıza: cinsiyetler arası karşılaştırma.

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.

M. Aydın., T. Dayhan., G. Eskicioğlu & A. Karabacak (2020). 3-5 yaş çocuklarında zihin kuramı ve yönetici işlev becerilerinin olumsuz ve prososyal yalan söyleme davranışları üzerindeki etkisi. Çocuk ve Gelişim Dergisi 3(5)

M. Aydın., & S., Balım (2021). Neden yalan söyleriz üniversite öğrencileri ve yetişkinler de yalan söylemede kesitsel bir bakış. Nesne Dergisi 9 (20), DOI: 10.7816/ Nesne 09-20-05

M., Aydın (2021). Çocuklarda yalan söyleme davranışı ve gelişim süreci. Muhakeme Dergisi 4 (11), 1-13.

M., Öztürk Çetindoğan(2015). Yalan ve tiyatro. Yedi; Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi 14.117-124.

.

.