
TÜKENMİŞLİK SENDROMUNDA PSİKOLOJİK DAYANIKLILIK
Tükenmişlik sendromu diğer adıyla burnout iş ortamında yaşanan günümüz dünyasında adından sıkça söz edilen ve pek çok araştırmaya konu olmuş bir kavramdır(Ardıç ve Polatcı;2009).
Tükenmişlik ilk kez 1974’te Herbert Freudenberger tarafından “başarısızlık, yıpranma,
enerji ve güç kaybı ya da gerçekleştirilememiş isteklerin bir sonucu olarak bireyin iç kaynaklarının
tükenme durumu” şeklinde tanımlanmıştır (Akt. Doğan ve Kır;2018:3;Shepherd, Tashchian ve Ridnour, 2011: 398).
Bu kavramın ortaya atılmasından sonra konu üzerinde pek çok araştırma yapılmış ve birçok tanımlamalar öne sürülmüştür(Ardıç ve Polatcı,2009).
Maslach tükenmişlik sendromu üzerine en çok kabul gören tanımı yapmakla beraber aynı zamanda kendi adıyla anılan “Maslach Tükenmişlik Ölçeği” ni de geliştirmiştir.(Ardıç ve Polatcı,2009).
Maslach Tükenmişlik Envanteri 22 soru dan oluşan bir ankettir.(Doğan ve ark.;2020).
Maslach’ın yaptığı tanıma göre tükenmişlik; iş ortamında pek çok talebi karşılamak durumunda kalan ve buna paralel insanlarla ilişkilerin yoğun olduğu kişilerde ortaya çıkan baş ağrısı, yorgunluk, bitkinlik enerji düşüklüğü gibi fizyolojik ;umutsuzluk , ilgisizlik, çökkünlük, yetersizlik gibi psikolojik belirtiler ile kendini gösteren bir durumdur.(Ardıç ve Polatcı,2009).
Maslach tükenmişliği “işi gereği insanlarla yoğun bir ilişki içerisinde olan bireylerde görülen duygusal tükenme, duyarsızlaşmave düşük kişisel başarı hissi” olarak tanımlamıştır (Akt. Ardıç ve Polatcı;2009:22;Maslach ve Zimbardo, 1982:3; Maslach, Schaufeli ve Leiter, 2001:399).
Yavaş bir şekilde ilerler ve üç bileşenden oluşur Tükenmişlik sendromu ilk olarak kişinin yoğun taleplere maruz kalması sonucu yaşadığı duygusal tükenme ile başlar..Bu durum kişilerde yorgunluk ve yıpranma olarak gözlenen tükenmenin stres aşaması dır.Bu aşamada kişi bitkin yorgun yıpranmıştır,sorumluluklarını eskisi kadar sahiplenemez, odaklanma güçlüğü yaşar.Duygusal tükenmenin ardından kişi bu duruma karşı geliştirdiği savunma mekanizması ile yabancılaşma,insanlarla ilişkilerde soğuk davranma,sosyal izolasyon gibi belirtilere sahip duyarsızlaşma evresine geçer.Birey bu aşamada hayatının üzerinde kontrolünün olmadığını düşünür ve yalnız kalmak isteği duyar.Son aşamada birey kendisindeki bu durumu fark ederek kendini işe yaramaz hisseder ve bunun sonucunda yetersizlik duygusu yaşar Son aşamadaki yetersizlik duygusu kişide öz saygı eksikliğine de yol açabilmektedir. (Akt. Ardıç ve Polatcı;2009; Maslach ve Zimbardo, 1982).
Tükenmişlik sendromu kişinin “ iş” ve “iş ile ilgili ilişkiler “ konusunda yaşadığı sorunlar dolayısıyla ortaya çıkmaktadır(Ardıç ve Polatcı;2009)
Genellikle hizmet sektöründe çalışan , insanlar ile birebir ilişkilerin yoğun olduğu kişilerde tükenmişlik yaşanma riski daha yüksektir.(Akt. Ardıç ve Polatcı;2009 ;Maslach, Schaufeli ve Leiter, 2001)
Tükenmişlik yalnızca bireysel etmenlerle değil aynı zamanda örgüt içi etmenlerle de ilgilidir(Ardıç ve Polatcı;2009)
Tükenmişlik sendromu çalışanların iş veriminin düşmesi sebebiyle hem kişiye hem de örgüte zarar vermektedir.Ancak kişilerin stresli bir iş ortamında bulunması bu duruma sebep olabilmektedir. Bunun sonucunda da hem birey hem de örgüt zarar görmektedir. Oysaki örgütlerin iş görenlerinin yeteneklerini kullanmasına olanak sağlamak ve hatta geliştirmesini sağlaması gerekir. Bundan ötürü örgüt için önemi tartışılmaz olan iş görenin tükenmişlik sendromuna yakalanması büyük bir sorundur.(Doğan ve Kır;2018)
Tükenmişlik sendromu hem çalışanı hem de örgütü gerek nedenleri gerekse de etkileri bakımından olumsuz etkilemektedir.Bu durum sadece birey ile ilgili değil, çalışılan kurumla da ilgilidir. (Ardıç ve Polatcı;2009)
Bu strese karşı koyma gücümüz ise psikolojik dayanıklılıktır.Değişimlerin üstesinden gelebilme(Stewart, Reid ve Magham 1987)., belirsizlik durumların üstesinden gelebilme, bilişsel ,duygusal ve sosyal yönden güçlü olma durumu (Windle, Markland ve Woods, 2008).,strese bağlı durumlar karşısında direnç gösterebilme (Terzi, 2008) gibi beceriler psikolojik dayanıklılığımızın göstergeleridir..(Akt. Pakiş ve Deniz;2020)
Kimi bireylerde bu yetenek genetik olarak mevcuttur ve bu sayede strese karşı mücadele konusunda daha güçlü bireylerdir.(Akt.Pakiş ve Deniz;2020; Kanbur, Kanbur ve Özdemir, 2017; Bitmiş, Sökmen ve Turgut, 2013).
Psikolojik dayanıklılık kavramı; bağlanma, güçlük ve kontrol olmak üzere 3 alt boyuttan oluşan kişilik özelliğidir (Akt. Pakiş ve Deniz, 2020:157;Crowley, Hayslip ve Hobdy, 2003).
Bağlanma ; kişinin bulunduğu sosyal çevreye karşı ilgi duyması, bunun sonucunda kendi dışında şeyler ile meşgul olabilmesi ve bu sayede yaşama bağlılık geliştirmesi , bir amaç edinmesini sağlar ve kişiye yaşamı anlamlı kılması için bir gerekliliktir(Pakiş ve Deniz,2020).
Kontrol boyutu ;kişinin olaylar üzerindeki hakimiyet duygusu ve başarı inancı olarak bahsedilebilir.(Pakiş ve Deniz,2020).Güçlük ise;bireyin değişimlere karşı uyumlu olması ve değişimleri zarar görmek olarak değil bir fırsat olarak değerlendirebilmesidir.(Pakiş ve Deniz,2020)
Psikolojik dayanıklılık ölçeği ise; Gürgan tarafından geliştirilmiş 50 ifadeden oluşan bir ölçektir. .(Pakiş ve Deniz,2020)
Tükenme durumu olumsuz , istenmedik bir durum olsa da eğer psikolojik dayanıklılığımızın bunun karşısında bir önleyici olarak kullanılabileceğini düşünürsek bu bizi güçlü yapacaktır.
KAYNAKÇA
Ardıç, Kadir, Polatcı, Sema, (2009), Tükenmişlik Sendromu ve Madalyonun Öbür Yüzü :İşle Bütünleşme,Erciyes Üniversitesiİktisadi ve İdari Bilimler FakültesiDergisi,sayı:32,21-46
Doğan, Güvenç,Kayır, Selçuk, Sarıaydın, Tuba, Erenler, Ali Kemal, (2020), Yoğun Bakım Ünitesi Çalışanları ArasındaTükenmişlik Sendromu ile İlişkili Faktörler, Bozok Tıp Dergisi,10(1),240-247
Doğan , Selen, Kır, Aysun, (2018), Örgütsel Sessizlik, Tükenmişlik Sendromu ve Çalışan Performansı İlişkisi, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(4), 1-14
Pakiş, Abdurrahman Kasım, Deniz, Mehmet Engin, (2020), Farklı Branş Öğretmenlerinin Duygusal Zeka Yeteneklerinin Akademik İyimserlik ve Psikolojik Dayanıklılık Üzerine Etkisi, e-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, sayı:7, 153-166 doi:10.30900/kafkasegt.752595
Yıldırım, Mehmet Halit, İçerli, Leyla, (2010), Tükenmişlik Sendromu :Maslach ve Kopenhag Tükenmişlik Ölçeklerinin Karşılaştırmalı Analizi, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi,2(1),123-131
Ayşe ARSLANBAŞ
Bir yanıt yazın