Piromani Nedir?

Birçok insan bir şöminenin karşısında oturup yanan ateşi seyretmeyi, ateşin sıcaklığını hissetmeyi ve odun çıtırtısını dinlemeyi sever. Öte yandan piromanide tutkulu bir şekilde yangın çıkarma isteği vardır ve bilerek ve isteyerek yangın çıkarırlar. Piromani bu yönüyle kundaklama ile benzerlik gösterse de piromanisi olan kişiler bu eylemden maddi çıkar sağlamazlar ve yangın çıkarmadan önce bir nedene gerek duymazlar (Tamam, 2007). 

Piromani, DSM-5’te dürtü kontrol bozukları içinde kleptomani, aralıklı patlayıcı bozukluk gibi hastalıklarla birlikte yer alır (Tamam, 2015). Piromani kelime anlamı olarak patolojik yangın çıkarma anlamına gelir. Aynı zamanda Lewis piromani kelimesinin Yunanca ‘’ateş’’ ve ‘’delilik’’ terimlerinin birleşmesinden kaynaklandığını ileri sürmektedir (Tamam, 2009). Piromanin hastalık olarak düşünülmeye başlaması 19. yüzyılın başlarına dayanır. 19. yüzyılın sonlarına doğru Almanya ve Fransa yasal olarak piromaniyi bir çeşit delilik olarak tanımlamış ve hastaların yasal açıdan sorumlu olduklarını kabul eden ilk ülkeler olmuşlardır (Davis ve Lauber, 1999). Yirminci yüzyılda ise piromani hem Amerikan Psikiyatri hem de Dünya Sağlık Örgütünün oluşturduğu psikiyatrik sınıflandırma sistemlerinde yer almıştır (APA, 2000). 

DSM-IV-TR’ye göre bir kişinin piromani tanısı alabilmesi için birçok kez istekli ve amaçlı olarak yangın çıkarma, eylem öncesinde gerginlik ya da duygusal uyarılma olması, yangın ve bunun yaratığı olayları ilgi çekici bulma, bununla büyülenme ve yangın çıkarma eylemini herhangi bir çıkar gözetmeksizin gerçekleştirme kriterlerine sahip olması gerekir. Aynı zamanda yangın çıkarma davranışının manik epizod ya da antisosyal kişilik bozukluğuyla açıklanmaması gerekmektedir (APA, 2000). Piromani genellikle başka bir patolojinin belirtisi olarak görülür. Bir kişiye sadece piromani tanısı konması oldukça nadirdir. Tekrarlayan yangın çıkarma eylemi çocuk ve ergenlerde yetişkinlere oranla daha sık görülür. Piromani hastaları sıklıkla kendilerini itfaiyecilerle kendilerini özdeşleştirerek çıkardıkları yangınları itfaiyeci olarak söndürmekten keyif alabilirler.

Piromaninin görülme nedenleri tam olarak bilinmese de bu konuda farklı teoriler ortaya atılmıştır. Schmid piromanik davranışların intihar düşünce ve dürtülerinin farklı bir şekilde ortaya çıktığnı ileri sürmüştür (Mavromatis, 2000). Aşırı sosyal saygınlık ve güç isteği de piromani ile görülen etkenlerdir. Çevresel etkenlerde piromani davranışının ortaya çıkmasında etkilidir. Erken dönemdeki öğrenme deneyimleri, ebeveynlerin ihmali, akran etkisi ve stresli olaylar piromaniye sebep olabilecek çevresel etkenlere örnektir. Sosyal öğrenme teorisi de çevrenin etkisini savunan teorilere örnektir.

Piromani tedavisi ile ilgili çok fazla araştırmada bulunmasa da ebeveyn eğitimi, davranış antlaşması yapma, sorun çözme yetisi hakkında eğitim verme, gevşeme egzersizlerinin öğretilmesi, açık duyarlılaştırma, yangın güvenliği ve önleme eğitim programları ve altta yatan psikiyatrik ya da tıbbi hastalıkların tedavi edilmesi gibi yöntemler piromani hastalarının tedavisinde etkili bir rol oynayabilir (Soltys, 1992).

Sonuç olarak piromani de diğer hastalıklar gibi incelenmesi ve insanların bu konuda bilinçlenmesi gereken bir konudur. Belirtiler fark edilip erken dönemde tedaviye başlanırsa tedaviden başarılı sonuç alma oranı daha yüksek olacaktır.

Yaren Naz Şentürk

Kaynaklar

American Psychiatric Association-APA (2000). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th edition, Text Revision. Washington DC, American Psychiatric Association.

Davis JA. Lauber KM. (1999). Criminal Behavioral Assessment of Arsonists, Pyromaniacs, and Multiple Firesetters. Journal of Contemporary Criminal Justice. 15, 273-290.

Mavromatis M. (2000). Serial Arson: Repetitive Firesetting and Pyromania. In Serial Offenders: Current Thoughts, Recent Findings (Ed. L Schlesinger) CRC Press.

Soltys SM. (1992). Pyromania and Firesetting Behaviors. Psychiatric Annals. 22:79-83.

Tamam L. (2007). Başka Türlü Sınıflandırılmamış Dürtü Bozuklukları. Köroğlu E, Güleç C, Şenol S, (Ed.). Psikiyatri Temel Kitabı. MedicoGraphics Matbaası, Ankara.

Tamam, L. (2009). Piromani (Patolojik Yangın Çıkarma). Essay.

Tamam L. (2015). Dürtü Kontrol Bozuklukları DSM-5 ve Ötesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi.