Korku mu Fobi mi ?

Fobi, gerçekçi bir tehlike arz etmeyen duruma, nesneye, yere veya hayvana duyulan abartılı korku durumudur. Eğer bu fobi çok şiddetli hale gelirse kişi hayatını bu korkudan kaçmak üzere düzenler ve sürekli kaygılanma yaşamaya başlar bu da kişinin günlük hayatını kısıtladığı gibi strese de neden olur. 

Fobiler genel olarak ikiye ayrılmaktadır; özgül ve karmaşık fobiler. Özgül fobiler genelde çocuklukta veya erken ergenlik döneminde ortaya çıkarlar ve bir hayvan, belirli bir nesne, aktivite üzerine olabilir. En yaygın görülen türleri; çevresel fobiler (yükseklik ve su korkusu), hayvan fobisi (köpek, örümcek), durumsal fobiler (dişçiye gitmek, uçağa binmek), cinsel fobi ve bedensel (kan görmek, iğne yaptırmak) fobidir. Karmaşık fobiler ise daha çok yetişkinlik döneminde ortaya çıkarlar ve bir durum veya duruma ilişkin köklü endişelerle ilişiklidirler. Tedavi edilmediği durumlarda kişinin hayatını önemli ölçüde kısıtlar ve etkiler. En yaygın karmaşık fobi türleri arasında agorafobi ve sosyal fobi bulunmaktadır. 

Agorafobi Yunancadan dilimize geçmiştir ve tam çevirisi pazar yeri korkusudur. Genel olarak açık alan korkusu olarak bilinir. Çoğunlukla ortaya çıkışı nedeni bir travma sonrası tetiklenme ile gerçekleşir ve panik atak ile görülmesi mümkündür. Agorafobi hastaları yardım alması zor olduğunu düşündükleri toplu taşıma araçları, tek başına dışarı çıkmak, kalabalık yerlerde bulunmak, kapalı alanlar gibi yerlerde bulunmaktan ve panik atak geçirebilme ihtimaline karşı kaygıyla beraber korku duyarlar. Örneğin bir kişi tünellerden korkuyorsa ve tünelden geçerse panik atak geçireceğini düşünüyorsa gideceği yere gitmemeyi tercih edebilir çünkü başına bir şey gelmesinden ve kapalı bir yol olduğu için yardım alamamaktan korkuyor olabilir. 

Sosyal fobi genellikle geç çocukluk ve erken ergenlik döneminde ortaya çıkar. Sosyal fobi performans gösterilmesi beklenen sosyal ortamlarda (okul, iş yeri vb.) aşağılanmaktan ve kendini utandırıcı duruma düşürecek bir harekette bulunmaktan korkma durumudur. Şiddetli olması durumunda okula veya işe gitmek istememek, arkadaşlarla dışarı çıkmamak gibi sosyal ortamlardan kaçınmalar olabilir ve bu da kişinin günlük hayatını etkilemektedir. Örneğin küçük yaşlarda bir öğretmeniniz sizi tahtaya kaldırmış ve sizi aşağılamışsa hayatınızın sonraki dönemlerinde de sunum yapmaktan veya toplum önünde konuşmaktan kaygı duyar, korkar ve kaçınırsınız. 

DSM-5’e göre sosyal fobinin tanı kriterleri şunlardır:

• Kişi başkalarınca değerlendirilebileceği toplumsal durumlarda belirgin korku veya kaygı duymaktadır.
• Kişi olumsuz olarak değerlendirilebilecek şekilde davranmaktan veya kaygı duyduğunun anlaşılmasından korku veya kaygı duymaktadır.
• Söz konusu durumlar neredeyse sürekli kaygı veya korkuya neden olmaktadır.
• Kişi bu durumlardan kaçınmakta veya çok sıkıntı duyarak bu durumlara katlanmaktadır.
• Duyduğu korku ve kaygı sosyokültürel bağlamda orantısız olmaktadır.
• Bu bozukluk süreğen şekilde en az 6 aylık bir süre devam etmektedir.
• Bu durum başka bir ruhsal hastalık veya madde kullanımına bağlanmamaktadır.

Peki bu fobilerin ortaya çıkmasına neden olan faktörler nelerdir?

• Geçmiş olaylar ve travmalar: Belirli durumların onlar hakkında ne hissettiğiniz üzerinde kalıcı bir etkisi olabilir. Örneğin, genç yaşta bir uçakta çok fazla türbülans yaşadıysanız, uçma fobisi geliştirebilirsiniz. Ya da birkaç yıl önce bir köpek tarafından yaralandıysanız, köpek fobiniz olabilir.
• Genetik faktörler: Birçok psikolojik bozukluklar gibi fobiler de biyolojik olarak yatkınlıktan kaynaklanıyor olabilir.
• Uzun süre strese maruz kalmak: Stresle başa çıkabilme yeteneği azaldıkça durumlara karşı duyulan kaygı da artmaktadır ve bu da fobilere sebep olabilir.
• Erken yaşamda öğrenilmiş tepkiler: Endişeli ebeveyn veya büyük kardeşe sahipseniz onların stresli durumlarda verdiği endişeli davranışı görür ve bunu özgül fobi edinebilirsiniz.
• Panik veya korku durumuna oluşturulmuş tepkiler: Bir duruma karşı aşırı panik veya kaygılı bir tepki verdiyseniz ve etrafınızdaki kişiler tepkinize sert tepki gösterdiyse bu durumun tekrar etmesine karşı fobi geliştirebilirsiniz.

Fobisi olan birçok insan bunun farkındadır ama genelde tedavi almak istemezler. Eğer fobiniz var ve bundan kurtulmak istiyorsanız kullanılan etkili tedavi yöntemleri psikoterapi ve medikal yöntemlerdir. Özellikle psikoterapi tedavisinde kullanılan bilişsel davranışçı terapi ile korkulara kademeli olarak maruz bırakılır ve daha az endişeli hale gelmeniz sağlanır. Eğer bir fobiniz var ve profesyonel yardım almak istiyor fakat terapi fiyatlarından dolayı bunu gerçekleştiremiyorsanız daha ekonomik olan bilişsel davranışçı grup terapisi (BDGT) ile sosyal fobinizden kurtulabilirsiniz. 

Esin Esenli

KAYNAKÇA

NHS. Phobias. (27 Temmuz 2022). Alındığı Tarih: 31 Mart 2023. Alındığı Yer: NHS | Arşiv Bağlantısı

Tamam, L., & Demirkol, M. E. (2019). Anksiyete Bozuklukları. Bütüncül Tıp: Birinci Basamakta ve Aile Hekimliğinde Güncel Tanı-Tedavi, 1641-1644

Yalçin, M., & Sütcü, S. (2016). Yetişkinlerde sosyal fobinin tedavisinde bilişsel davranışçı grup terapisinin etkililiği: Sistematik Bir Gözden Geçirme. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 8(Ek 1), 61-78.