BİLİŞSEL ESNEKLİK NEDİR?

Bilişsel Esneklik Nedir?

Bilim insanları, insan davranışları ve bu davranışların kaynakları üzerinde büyük ölçülerde çalışmalar yapmaktadır. Davranışların kaynaklarından biri olan bilişsel boyut, psikolojinin inceleme alanında önemli bir yere sahiptir. Son zamanlarda bilimsel çalışmalara da konu edilen bir kavram olan bilişsel esneklik, bilişsel boyutun içerisinde yer alır.

Literatürde bilişsel esneklik ile ilgili birçok tanımlama bulunmaktadır. Martin ve Anderson (1998), bilişsel esnekliği oluşturan üç temel unsur bulunduğunu belirtmektedir. Bu unsurlar:
• Bireyin çeşitli yolların ve alternatif seçeneklerin bulunduğunun bilincinde olması,
• Yeni durumlara uyum sağlama ve esnek olma isteğinin olması,
• Esnekliği sağlayabilecek yeterliklere sahip olduğuna dair bir inancının bulunmasıdır.

Bilişsel esneklik, bireylerin ruh sağlığını koruma ve güçlendirme konusunda ele alınan bir kavramdır. Bu kavram, bireyin yaşamda karşılaştığı acılar ve güçlükler ile baş edebilmesine yardımcı olabilen bir etkendir. Bilişsel esneklik, yeni ve tanıdık olmayan koşullara uyum sağlayabilme becerisidir.

Bilişsel esnekliğe sahip olan birey, daha önceden deneyimlemiş olduğu etkili yöntemleri; her sorunda ısrarla denemek yerine yeni yöntemlere başvurmaya açıktır. Örneğin bir sandık ve sandığın bir kilidi olduğunu düşünün. Anahtarı ile kilidi açmaya çalışırken açılmadığını fark ettiniz. Bilişsel esnekliğe sahip bir birey; anahtarı farklı yönlere de çevirmeyi dener, açılmaz ise anahtarın yanlış olduğunu düşünerek doğru anahtarı aramaya başlar. Bilişsel olarak esnek olmayan bireyler ise bir yöntemden diğerine kolayca geçemeyerek ısrarcı bir tavır sergileyebilir. Bu da değişmekte olan ve alışılmadık durumlara kolayca adapte olamamalarına sebebiyet verir.

Bilişsel olarak esnekliğe sahip olan bireylerin bazı ortak özellikleri vardır. Anlayış, yetkinlik inancı, dikkatli olma, hazır cevap olma ve öz gözlem becerisine sahip bireyler; bilişsel olarak esnek olmaya yatkındır. Ayrıca yapılan araştırmalarda bilişsel esnekliğin, toleranslı olma, problem çözme becerisi ve işbirliğine dayalı karar verme gibi özellikler ile de ilişkili olduğu saptanmıştır. Yapılan çalışmalara genel hatları ile bakıldığında bilişsel esneklik, olumlu psikolojik özellikler ile pozitif yönde, olumsuz psikolojik özellikler ile ise negatif yönde bir ilişki göstermektedir.

Yapılan klinik araştırmalarda, stresi azaltma ve iyi oluşu arttırmada bilişsel esnekliğin önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Birçok psikopatoloji türünde, kişilerin psikolojik açıdan esnek olmayışı etkin bir rol oynamaktadır. Bu esneklik düzeyinin az olma hali, klinik problemler ve yaşam zorluklarına karşı mücadele edebilme konularında aksamalara yol açabilmektedir.

Özge Barlas

Kaynakça
Esterhuyse, K. G. F., Nortje, N., Pienaar, A. ve Beukes, R. B. I. (2013). Sense of humour and adolescents’ cognitive flexibility. African Journal of Online, 55(1), 90-95.
Hamamcı, Z. ve Duy, B. (2007). Sosyal beceriler, fonksiyonel olmayan tutumlar, akılcı olmayan inançlar ve ilişkilerle İlgili bilişsel çarpıtmaların yalnızlıkla ilişkisi. Eurasian Journal of Educational Research, 26, 121-130.
Asıcı E, İkiz FE (2015) Mutluluğa giden bir yol: Bilişsel esneklik. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1:191-211
Bilgin M (2009) Bilişsel esnekliği yordayan bazı değişkenler. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(36):142-157.
Bilgin M (2017) Ergenlerin beş faktör kişilik özelliği ile bilişsel esneklik ilişkisi. Electronic Journal of Social Sciences, 16:62
Çuhadaroğlu A (2011) Bilişsel esnekliğin yordayıcıları (Doktora tezi). Ankara, Ankara Üniversitesi.