KENDİNİ GERÇEKLEŞTİREN KEHANET

Bir diğer deyişle “beklenti etkisi” ya da “pymaligon etkisi” olarak da tanımlanan “kendi kendini gerçekleştiren kehanet”, son zamanlarda sık sık adını duyduğumuz bir terim halini aldı. Medyada görüldüğü kadarıyla bir kehanette bulunmak ve bu kehanetin ilerleyen safhalarda gerçekleşmesine verilen bir isim olsa bile APA, “bir inanç veya beklenti, kendi gerçekleşmesine yardımcı olan bir etki yaratır, örneğin bir kişinin iş görüşmesinde heyecanın performansını bozacağını beklemesi veya bir öğretmenin öğrencinin yeteneği hakkındaki önyargıları, çocuğun başarısını olumlu veya olumsuz etkiler.” şeklinde tanımlamaktadır.
Neyin gerçekleşmesini beklediğinize göre gerçekleşme olasılığını arttırma düşüncesi yanlışlanamayacak bir doğruluğa sahiptir. Buna, gerek hakkında varsayımlarda bulunduğunuz gerçekliklere yönelik hareket etme gerek de plasebo etkisinin bir sonucu olarak tanımlamalarda bulunulabilir. Her halükârda gerçekleşmesini beklediğiniz sonuca ulaşmanız önemsenmesi gereken bir olasılığa sahiptir. Bunu destekleyen çalışmalardan biri de Robert Rosenthal ve Lenore Jocabson’ın 1963 yılında yapmış oldukları Rosenthal etkisi adını verdikleri deneydir. Deney gereği araştırmacılar ilkokul öğrencilerini yıl başında teste tabii tutmuş ve normal zekâ seviyesine sahip öğrenci kitlesini iki farklı gruba ayırdılar. Gruplardan birine sürekli olarak üstün zekaya sahip oldukları konusunda telkinde bulundular. Diğer gruba ise herhangi bir telkinde bulunmadılar. Yıl sonunda tekrarlanan deney sonucunda deneye katılan katılımcıların iQ seviyelerinde şaşırtıcı seviyelerde değişiklik ortaya çıktı. Öğrenciler aynı iQ seviyelerini paylaşmalarına rağmen, “zeki öğrenciler” olarak ayrılan öğrenci grubu diğer gruba göre daha başarılı performanslar ortaya koymaya başlamışlardı. Bu deneyde öğretmenler öğrencilerin üstün performanslar sergilemesinde ana etkendiler. Daha özenli ve övgüsel muamele gören öğrencilerin motivasyonları oldukça yüksek ve buna bağlı olarak da çalışma oranları daha uzun süreler içeriyordu. Sonuç olarak genel zekâ testlerinde diğer öğrencilere göre daha yüksek skor elde ettiler.
Sonuç olarak beklenti etkisi, hayatımızın birçok noktasında pozitif ya da negatif olarak kullanılabilecek bir gerçekliktir. Beklenti etkisini ne yönde nasıl kullanacağımız da tamamen bizim elimizdedir.

Mehmet Talha Önemli

Referans:
American Psychological Assosiciation. (n.d.). Self-fulfilling Prophecy. APA Dictionary of Psychology
Wikipedia. (n.d.). Beklenti Etkisi. Beklenti etkisi – Vikipedi (wikipedia.org)
Eraşık, E. (2021, Eylül 12). Kendi Kendini Gerçekleştiren Kehanet – (Pygmalion Etkisi). Gönüllü Psikolog. Gönüllü Psikolog | Blog (gonullupsikolog.org)
Kaplan, B. (2017, Kasım 22). Gerçek Bir Büyü: Rosenthal Etkisi. TPÖCG. Gerçek Bir Büyü: Rosenthal Etkisi | Akıl Defterim (tpocg.org)