Psikososyal Kuram

Psikososyal kuram, bireylerin gelişim süreçlerinin yalnızca biyolojik unsurlarla değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel faktörlerle de şekillendiğini savunan bir psikolojik yaklaşımdır. Bu kuramın en önde gelen temsilcisi Erik Erikson’dur. Erikson, Freud’un psikoanalitik teorisini geliştirerek bireyin yaşam boyu süren gelişim aşamalarını ve bu aşamalardaki sosyal etkileşimlerin önemini vurgulamıştır. Psikososyal kuram, bireylerin kimlik oluşumunu, sosyal ilişkilerini ve toplumsal rollerini anlamada önemli bir çerçeve sunmaktadır.

Erikson’un psikososyal kuramı, bireylerin sekiz aşamada geliştiğini ve her aşamanın belirli bir psikososyal krizle karakterize edildiğini öne sürer. Bu aşamalar, bireyin hayatının erken dönemlerinden başlayarak yaşlılık dönemine kadar devam eder. Her aşama, bireyin gelişimsel görevleri yerine getirmesi gereken bir dönemeçtir ve başarılı bir şekilde geçildiğinde birey psikolojik ve sosyal bir erdem kazanır. Psikososyal kurama göre gelişim aşamaları şöyledir:

1. Güven vs. Güvensizlik (0-1 yaş): Bu aşamada bebek, bakım veren figürüyle güvenli bir bağ kurmalıdır. Güvenli bir bağ, bireyin ilerleyen hayatında güven duygusunu geliştirirken; güvensizlik ise ileride kaygı ve belirsizlik gibi olumsuz hislerin temelini oluşturabilir.
2. Otonomi vs. Utanç ve Şüphe (1-3 yaş): Küçük çocuk, bağımsızlık kazanma arayışındadır. Bu dönemde ebeveynlerin destekleyici tutumları, çocuğun otonomi geliştirmesine yardımcı olurken; aşırı kontrol ya da eleştiri, utanç ve şüphe duygularını tetikleyebilir.
3. İnisiyatif vs. Suçluluk (3-6 yaş): Çocuk, yeni beceriler kazanmak ve keşfetmek ister. Bu aşamada çocuğun girişkenliği teşvik edilmeli, aksi hâlde suçluluk duygusu gelişebilir.
4. Başarı vs. Yetersizlik (6-12 yaş): Okul çağı çocuğu, toplumsal normları öğrenir ve becerilerini test eder. Başarı duygusu, bireyin özsaygısını artırırken; başarısızlık hissi, yetersizlik duygularına yol açabilir.
5. Kimlik vs. Rol Karmaşası (12-18 yaş): Ergenlik döneminde birey, kimliğini bulma çabası içindedir. Sosyal çevresi ve kültürel faktörler, bu kimlik arayışını şekillendirir. Başarılı bir kimlik geliştirme, bireyin gelecekteki ilişkileri ve kararları üzerinde olumlu etkiler yaratırken; rol karmaşası ise belirsizlik ve kaygıya neden olabilir.
6. Yakınlık vs. Yalnızlık (Genç Yetişkinlik): Birey, derin ilişkiler kurmayı öğrenir. Sağlıklı ilişkiler, bireyin duygusal gelişimini desteklerken; bağ kurma zorluğu, yalnızlık hissine yol açabilir.
7. Üretkenlik vs. Durgunluk (Orta Yaş): Orta yaş döneminde birey, topluma katkıda bulunma arzusuyla hareket eder. Üretkenlik hissi, bireyin yaşamdan tatmin olmasını sağlarken; durgunluk ise anlam arayışında kayıplara neden olabilir.
8. Bütünlük vs. Umutsuzluk (Yaşlılık): Yaşlılık döneminde birey, yaşamını gözden geçirir. Yaşamına dair bir bütünlük hissi duyabilirse memnuniyet ve huzur bulur; aksi hâlde, yaşamdan umutsuzluk duyabilir.

Kuramın Önemi
Psikososyal kuram, bireylerin gelişimsel süreçlerini anlamak için kapsamlı bir çerçeve sunar. Bireylerin yalnızca fiziksel gelişimlerinin değil, aynı zamanda sosyal ve duygusal yönlerinin de göz önünde bulundurulması gerektiğini vurgular. Bu yaklaşım, bireylerin kimlik oluşumu ve sosyal ilişkilerinin yanı sıra toplumsal normları ve kültürel değerleri de dikkate alarak bir bütünlük içinde ele alınmasını sağlar.
Erikson’un teorisi, eğitim, psikoterapi ve danışmanlık alanlarında geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Özellikle ergenlik dönemindeki bireylerin kimlik gelişimi üzerine yapılan çalışmalar, bu kuramın önemini bir kat daha artırmaktadır. Ayrıca, bireylerin yaşadığı psikososyal krizlerin farkında olmak, hem bireyler hem de topluluklar için sağlıklı ilişkilerin ve gelişimin temelini oluşturur.

Sonuç
Sonuç olarak, psikososyal kuram, bireylerin yaşam boyu süren gelişimsel görevlerini anlamak ve bu görevlerin sosyal etkileşimlerle nasıl şekillendiğini görmek açısından oldukça değerlidir. Erik Erikson’un geliştirdiği bu kuram, bireylerin kimliklerini bulmaları, sağlıklı ilişkiler kurmaları ve topluma faydalı bireyler olmaları için önemli bir rehberlik sunmaktadır. Psikososyal gelişim sürecinde karşılaşılan zorluklar ve fırsatlar, bireylerin yaşam kalitesini belirleyen kritik unsurlar arasında yer almaktadır.

Kaynakça:

• Özdemir O, Özdemir PG, Kadak MT, Nasıroğlu S. Kişilik Gelişimi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar – Current Approaches in Psychiatry. December 2012;4(4):566-589. doi:10.5455/cap.20120433 https://hdl.handle.net/20.500.12436/4605

Buse Baysal