Aşağılık Kompleksi

Alfred Adler tarafından ortaya koyulan aşağılık kompleksi terimi, kişinin yetersizlik, değersizlik veya aşağılık duygularına sahip olması durumudur. Bu duygulara sahip olan kişi, fiziksel veya zihinsel olarak diğer insanlardan daha eksik ve geride olduğu inancı nedeniyle, günlük yaşamında sürekli yetersizlik veya güvensizlik duygusu yaşayabilir. Aşağılık duygusu, hayali eksikliklerden kaynaklanarak da ortaya çıkabileceği gibi kişi üzerinde iki tür tepkiye yol açabilir. Kişi, içine kapanarak sosyal ortamlardan uzaklaşabilir veya yetersiz olmadığını kanıtlama çabasıyla aşırı derecede rekabetçi hâle gelebilir. İkinci tepki, bazı durumlarda bir üstünlük kompleksine dönüşebilir.
Adler, kuramının en önemli kavramlarından biri olan üstünlük kompleksini, aşağılık olma hissinin aşırı telafisi olarak tanımlamıştır. Üstünlük kompleksine sahip kişide düşük benlik saygısı ile birlikte aşağılık ve yetersizlik duyguları mevcuttur. Altta yatan aşağılık kompleksini maskeleyerek üstünlük sergilemektir.
Aşağılık duygusu, genellikle çocukluk dönemlerinde başlar ve devam eder. Bu durum, çocukluk dönemlerinde benlik kavramının doğru şekilde oluşamamasından kaynaklanmaktadır. Benlik kavramının oluşumunda aile, çevre ve eğitim faktörleri etkilidir. Bu kavram doğru bir şekilde oluştuğunda birey, gerçek algıyı ve gerçeği yaşar. Ancak çocuk bu kavramı oluştururken çarpıtılma, gereksiz ve yanlış eleştirilere maruz kalırsa aşağılık duygusu oluşabilir.

Aşağılık Kompleksi Nedenleri

Aşağılık kompleksi nedenleri arasında davranışsal ve psikolojik özelliklerin yanı sıra pek çok faktör yer alabilir. Kişinin yaşamsal deneyimleri ve genetik eğilimi bu konuda etkilidir. Ayrıca, anksiyete ve depresyon gibi birtakım psikolojik sorunlar da bu duruma yol açabilir.
Çocukluk dönemlerinde sıkça rastlanabilen aşağılık duygusu, genellikle ebeveynlerinin çocukları cesaretlendirmemesi veya özgüven eksikliği ile ilişkilidir.
Bu sorun, çocukların kendilerini takdir edilmediğini hissetmelerine neden olabilir; bu da daha sonra yaşamın ilerleyen dönemlerinde düşük benlik saygısı ve değersiz hissetmek gibi sorunlarla sonuçlanabilir.

• Travmalar
• Stres, depresyon, anksiyete ve kaygı öyküsü
• Çocukluk deneyimleri
• Fiziksel ve zihinsel özellikler
• Ekonomik ve sosyal zorluklar
• Toplumsal normlar

Bu etkenler aşağılık duygusunu besleyen etkenlerdendir. Özellikle toplumsal normlar, çoğu insanda düşük özgüvene yol açarken, bazen de en iyisi olmak için üstün bir çaba sarf etmemiz gereken kurallardan oluşabiliyor. Bundan kaynaklı olarak kişi, kendini bu imkânsız ve hayali hedefleri kovalarken yetersiz ve başarısız hissedebilir.

Aşağılık Kompleksi Olan İnsanlar Nasıl Davranır?

Aşağılık kompleksi olan kişilerin en tipik davranışı, sergiledikleri depresif tutumdur. Günlük yaşamda karşılaşılan küçük aksiliklere bile güçlü depresif duygularla yanıt verirler.
Bu kompleksten muzdarip olan bireyler kendi içlerine çekilme eğilimindedir. Böylece, diğer insanlarla yüzleşmekten başarılı bir şekilde kaçınırlar. Bu davranışın sonucu ise çok az sosyal temas ve buna bağlı yalnızlık olur. Baş edilemeyen ve sürekli bir hâl alan yalnızlık duygusu, aşağılık kompleksini daha da güçlendirir.
Bu kişiler, aşağılık kompleksiyle başa çıkmak için diğer insanlardan daha çok çaba harcarlar. Bu da etkilenenler için itici güç anlamına gelir. Kendi duygularıyla başa çıkmak ve bunu hem kendilerine hem de diğer insanlara ispatlamak için adeta kibirli bir tavır takınabilirler. Bu durumda kibir ve aşağılık kompleksi uzun süre yan yana ilerler.

Aşağılık Kompleksi Belirtileri Nelerdir?

Kişinin zaman zaman kendini yetenekli veya zeki insanlarla karşılaştırması normal olarak kabul edilen bir durumdur. Ancak bu tür davranışların aşırıya kaçılması ve kontrolden çıkması anormal bir hâl ve bir bozukluk olarak ele alınır. Bu tür bozukluğa sahip olan bireyler, günlük yaşantısına zarar verebilecek duygular yaşayabilir.
Aşağılık kompleksi belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Güvensiz, eksik veya değersiz hissetmek
• Düşük benlik saygısı
• Övgülere inanmakta veya eleştirileri kabul etmede zorlanmak
• Günlük aktivitelerden ve sosyal ortamlardan kaçınmak
• Kendini sürekli başkalarıyla karşılaştırma ve kıyaslama
• Sürekli utanç, suçluluk, mahcubiyet, güvensizlik duygusu
• Mükemmeliyetçilik duygusu
• Aşırı öz eleştiri
• Başkalarından sürekli onay ve övgü arayışı
• Her türlü rekabetten kaçınmak
• Uykusuzluk hastalığı
• Sürekli endişeli ve depresif hissetmek

Aşağılık Kompleksi Tedavisi

Aşağılık kompleksi tedavisi için öncelikle kişinin bu durumu kabullenmesi gerekmektedir. Kişi, mükemmeliyetçilikten uzak durmalı ve her konuda başarılı olamayacağını kabul etmelidir. Bu sorunun temelinde özgüven eksikliği yer alır. Bu nedenle kişi, kendi yeterlilik ve yeteneklerinin farkına varmalı, yeteneklerini geliştirmek için bazı çabalar göstermelidir. Aile bireyleri bu konuda kişiye destek olmalı ve eleştirici yaklaşımlardan uzak durmalıdır.

Ayrıca bu tür durumlar için yaygın kullanılan ve etkili olan tedavi seçeneği psikoterapidir. Konuşma terapisi olarak da bilinen psikoterapi, insanların duygularını daha iyi anlamalarının yanı sıra bu duyguları daha verimli şekillerde nasıl yönlendireceklerini anlamanın bir yoludur.

Psikoterapi türleri şu şekilde sıralanabilir:

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Bu yaygın konuşma terapisi biçimi, bir kişinin kalıplaşmış düşünce ve davranışlarını değiştirmesine yardımcı olmayı amaçlar.
• Psikodinamik Terapi: Kişinin geçmiş deneyimlerinden kaynaklı ortaya çıkan olumsuz duygu ve davranışlarla başa çıkmasına yardımcı olmayı amaçlar.
• Destekleyici Terapi: Benlik saygısı oluşturma, kaygıyı azaltma, sosyal işlevselliği iyileştirme ve daha pek çok konuda destekler.

Üstünlük kompleksinin temelinde her zaman bir aşağılık kompleksi yatar.
— Alfred Adler

Kaynakça:

• NPİSTANBUL. Aşağılık kompleksi nedir? NPİSTANBUL Beyin Hastanesi. https://npistanbul.com/asagilik-kompleksi-nedir
• Antalya Psikiyatrist. Üstünlük ve aşağılık kompleksi. Antalya Psikiyatrist. https://www.antalyapsikiyatrist.com/makaleler/ustunluk-ve-asagilik-kompleksi
• HiDoctor. (2023, 26 Mayıs). Aşağılık kompleksi nedir? Neden olur, nasıl geçer? HiDoctor Blog. https://hidoctor.health/blog/asagilik-kompleksi/

Elif Taş