YETERSİZ UYKUNUN BİZE GETİRDİKLERİ…

Hepimizin bildiği üzere uyku insan hayatının temel ihtiyaçlarından biridir. Tıpkı yemek yemeye, su içmeye ihtiyaç duyduğumuz gibi her gün yeterli miktarda uykuya da ihtiyaç duyarız. Peki, uykuya neden ihtiyaç duyarız? Yeterli miktarda uyku derken neyi kastediyoruz? Bu uyku ihtiyacını karşılayamadığımızda yaşamımızda ne gibi zorluklarla karşılaşırız?

Yukarıda sorulan soruları cevaplamadan önce isterseniz uykunun ne olduğuna bakalım. Bahsettiğim gibi uyku temel ihtiyaçlarımızdan biridir ve şüphesiz ki yaşamda kalmamıza yarayan çok önemli bir etkendir. Uyku, “bilinç düzeyinin değiştiği, duygusal aktivitenin ve neredeyse tüm istemli kasların baskılandığı doğal olarak kendini tekrar eden bir durum” olarak tanımlanmaktadır. Uyku, belli bir uyarı eşiğinin altındaki uyaranlara tepki verilmemesini, vücudun dinlendirilmesini ve bakımının yapılmasını sağlayan bir durumdur. Uyku sırasında beynimiz sanılanın aksine işlev dışı kalmaz; aksine beynimiz ve hormonal sistemimiz uyku sırasında son derece aktif durumdadır. Yani uyku sırasında tamamen aktivitesiz kalmayız. Uyku sırasında kimyasal üretimi, kas ve iskelet sisteminin diğer güne hazırlanması ve büyüme vb. olaylar gerçekleşir.

Uyku her canlı için özel ve temel bir davranıştır. Ayrıca herkesin birbirinden farklı olduğu bir davranıştır. Yani herkesin birbirinden farklı uyku döngüsü ve uyku süresi vardır. Bireyin ne kadar uykuya ihtiyaç duyduğu birçok faktörden etkilenir. Yaş, genetik faktörler, egzersiz yapıp yapmamak vb. faktörler bireylerin uyku süresini etkiler. Uyku sırasında vücut algısal işlevlerini yavaşlatır ve bu yavaşlama organların yavaşlamasını da sağlar. Böylece dinlenme mümkün hale gelir. Uyku sırasında beyin ise diğer organların aksine çalışmaya ve faaliyet göstermeye devam eder. Beyin, uyku sırasında zihni ve vücudu yeniler, gün içerisinde öğrenilenlerin düzenlenmesini yapar ve belleği güçlendirir. Tüm bunlara bakıldığında canlıların uyku olmadan yaşayamayacak duruma gelebileceği söylenebilir. Bireyin çok fazla uykusuz kalması onun fiziksel, psikolojik ve bilişsel faktörlerde oldukça zor durumlarda kalmasına sebep olabilir. Uyku ihtiyacı karşılanmayan bireylerde bedensel ve zihinsel performans düşüklüğü ortaya çıkabilir. Örneğin, uyku düzeni bozulan ve uykusunu alamayan bireylerde saldırganlık, ani öfke patlamaları vb. psikolojik etkiler ve hormon dengesinin bozulmasıyla obezite, diyabet vb. sağlık sorunları görülebilir. Bu sorunlar bireyin hayat kalitesini düşürebilir. Öyle ki bireylerin uyku sırasında dinlenememesi ve uykusunu alamaması üzerine bir rahatsızlık bile vardır. Bu rahatsızlık “insomnia” olarak adlandırılmıştır. İnsomnia, bireylerin uyumak istemesi ama uyuyamaması durumu üzerinde dururken bazen de bireylerin bilerek uyumadığı, uykularını geciktirdiği durumlar ortaya çıkabilir.

Uyku yetersizliği bireylerin çeşitli durumlardan dolayı uyumamasından kaynaklanır. Bu sebepler bireylerin yaşam koşullarına göre değişebilir. Örneğin bir öğrenci ertesi gün yapılacak olan sınav için kendini bilerek uykusuz bırakabilirken bir çalışan da yetişmesi gereken işi için uyku ihtiyacını geri plana atabilir. Bazen bireyler sadece zevk aldıkları etkinliğe devam etmek için (ör. film izlemek, kitap okumak) uyumayı erteleyebilir. Ek olarak günümüzde sahip olduğumuz hızlı yaşam temposu, yaşamımıza giren ve kontrol etmekte zorlandığımız bilgisayar ve internet kullanımının da hayatımıza olan etkisi uyku sürecinde olumsuz değişikliklere neden olabilmektedir. Ancak tüm insanların sağlıklı, mutlu ve başarılı bir hayat sürdürebilmeleri için sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını benimsemeleri önerilmektedir. Yani bireylere sağlıklı beslenmeleri, fiziksel aktivitelerini aksatmamaları ve düzenli bir uyku tavsiye edilmektedir.

Bireyler yeterli sürede ve kalitede uyku alamadıklarında bilişsel işlevlerinde çeşitli bozulmalar ortaya çıkabilmektedir. Yapılan çalışmalarda yetersiz uykunun öğrenme ve karar verme süreçlerinde oldukça etkin bir rolü olduğu görülmüştür. Ayrıca yetersiz uykunun muhakeme ve bellek fonksiyonlarını da olumsuz etkilediği; konsantrasyon, hafıza ve problem çözme becerilerine bozucu etkiler yaptığı düşünülmektedir. Ek olarak yetersiz uyku dikkat ve tepki hızında bir yavaşlamaya ve performansta düşüşe sebep olur. Sonuç olarak bireyler sanılanın aksine vücutlarını uykusuz bıraktıklarında daha iyi bir performans gösteremeyebilirler. Örneğin, sınava çalışan bir öğrenci son gece sabaha kadar ders çalıştığında sınavda uykusuzluğun etkisiyle yanlış ya da eksik cevaplar verebilir ya da soruları yanlış okuyabilir. Son olarak, uyumamanın hormonlar üzerinde de belli etkileri olduğu görülmüştür. Örneğin yapılan bir çalışmada bir gecelik uykusuzluğun stres hormonu olan kortizolü artırdığı görülmüştür.

Tüm bu bilgilere baktığımızda verimli ve düzenli uykunun oldukça önemli olduğunu görüyoruz. Peki, düzenli ve sürekli uyumak için neler yapılabilir? Yaşam boyunca bireylerin uyku düzeni farklı şekiller alabilir. Örneğin bir çocukla bir yetişkinin ihtiyaç duyduğu uyku süresi aynı değildir. Çocuklar yetişkinlere göre daha fazla uykuya ihtiyaç duyarlar. Bireyler kendilerine uygun uyku düzenini bulmak için uyku günlüğü tutma, uykuları geldiği anda yatağa gitme vb. teknikler uygulayabilirler. Sonuç olarak bireylerin uyku düzeni kendine özeldir ve tüm bireyler kendi için sağlıklı olan uyku düzenini bulmaya çalışır.

Özetle, uyku yaşamımızın önemli parçalarından biridir ve bizi hayatta tutmaya yardımcı olur. Bireylerin kendilerini uykusuz bırakmaları ise onların vücutlarında bazen fark edemedikleri, bazen de görmezden geldikleri sorunlara yol açabilir. Ancak bu sorunlar uzun vadede daha büyük problemlere sebep olabilir. Bu yüzden bireylerin uykularını düzenli hale getirmeleri uzmanlar tarafından tavsiye edilmektedir.

Kaynakça:

• Demirer, İ., & Erol, S. (2020). Üniversite öğrencilerinin fiziksel aktivite düzeyleri ile uykusuzluk ve psikolojik iyilikleri arasındaki ilişki. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 11(3), 201-211. https://doi.org/10.14744/phd.2020.37036

Dilara Küçüksarıkulak