Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), belirtileri genellikle çocukluk döneminde başlayan ve tüm hayatı etkileyebilen nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Çocuklukta DEHB tanısı alanların %65-85’i ergenlik döneminde, yaklaşık %60’ı ise yetişkinlik döneminde bozukluğun semptomlarını taşımaya devam eder (Tufan ve Yaluğ, 2010). En belirgin belirtileri aşırı hareketlilik, düşük dikkat süresi ve dürtüselliktir. DEHB’nin üç alt tipi bulunmaktadır: dikkat eksikliğinin belirgin olduğu tip, aşırı hareketlilik ve dürtüselliğin belirgin olduğu tip, ve karma tip (Doğangün ve Yavuz, 2011).

Ortaya çıkmasında genetik, nörokimyasal, yapısal, nörofizyolojik, nörogelişimsel farklılıklar ve psikososyal faktörler etkili olmaktadır. Çocuk ve ergenlerde görülme sıklığı %5-%10 arasında olan DEHB, tüm dünyada yaygın olarak görülen bir bozukluktur.

Belirtileri
DSM-5’e göre DEHB belirtileri, dikkatsizlik ile hiperaktivite ve dürtüsellik olarak iki alt grupta sınıflandırılmıştır.

Dikkatsizlik Belirtileri

• Çoğu zaman ayrıntılara dikkat edemez ve ödevlerinde veya işlerinde dikkatsizce hatalar yapar.
• Görevler ve oyunlar sırasında çoğu zaman dikkatini uzun süre sürdürmekte zorluk çeker.
• Kendisiyle doğrudan konuşulduğunda sıklıkla dinlemiyormuş gibi görünür.
• Çoğu zaman talimatları takip etmez ve görevlerini tamamlayamaz.
• Çoğu zaman görevleri ve etkinlikleri organize etmekte zorluk çeker; genelde dağınık ve gelişigüzel bir şekilde çalışır.
• Çoğu zaman derse katılmak ve form doldurmak gibi uzun süreli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınır.
• Görevler ve aktiviteler için gerekli eşyaları sıklıkla kaybeder.
• Çoğu zaman dikkati dış uyaranlar ya da ilgisiz düşünceler nedeniyle kolayca dağılır.
• Faturaları ödemek gibi günlük aktiviteleri sıklıkla unutur.

Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri

• Sıklıkla elleri ve ayakları kıpır kıpırdır ve oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
• Oturması gereken durumlarda sıklıkla oturduğu yerden kalkar.
• Sıklıkla uygunsuz olan durumlarda etrafta koşturur. Ergen ve yetişkinlerde bu durum sadece öznel huzursuzluk olarak gözlenebilir.
• Çoğu zaman sessizce oyun oynayamaz ve boş zaman etkinliklerine sakin bir şekilde katılamaz.
• Çoğunlukla hareket halindedir.
• Genellikle aşırı konuşur.
• Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevap vermeye çalışır.
• Sırasını beklemekte güçlük çeker.
• Sıklıkla başkalarının sözünü keser ya da onları rahatsız eder.

Bu belirtilerden altısı çocuk ve ergenlerde, beşi ise yetişkinlerde gözleniyorsa ve bu semptomlar altı ay süreyle devam ediyorsa, bu kişiler DEHB tanısı alabilir.

Tedavisi
Sosyal hayatı, akademik hayatı ve iş hayatını olumsuz bir şekilde etkileyen bu bozukluğun, bu alanlardaki etkileri farklı tedavi yöntemleri ile azaltılmaya çalışılmaktadır. İlaç tedavisi ve psikoterapi yöntemleri, DEHB tedavisinde kullanılan başlıca yöntemlerdir.

İlaç tedavisi, odaklanmayı artırmayı hedeflerken, özellikle davranışçı terapi yöntemleri çocuğun ortama uygun davranışlar geliştirmesini amaçlar. Hastanın durumuna ve hastalığın şiddetine göre bu yöntemlerden yalnızca biri veya her ikisi birden kullanılabilir.

DEHB tedavisinde psikoeğitim de oldukça önemli bir yere sahiptir. DEHB’li bireyin ve ailesinin hastalık konusunda bilgi sahibi olması, tedavi sürecinin daha hızlı ve etkili bir şekilde ilerlemesine katkıda bulunacaktır.

Kaynakça:

• Doğangün, B., & Yavuz, M. (2011). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu. Türk Pediatri Arşivi, 46(1), 25–28. https://doi.org/10.4274/tpa.46.27
• Tufan, A. E., & Yaluğ, İ. (2010). Erişkinlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Türkiye verilerine dayalı bir gözden geçirme. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11, 351–359.

Yaren Naz Şentürk